Stinsen in Fryslân: de Schierstins

Kastelen, burchten en states zijn door heel Nederland te vinden. Maar de voorlopers daarvan, verdedigbare torens, zijn slechts zelden bewaard gebleven. In Friesland hebben er honderden gestaan. Alleen de welgestelden konden zich de bouw van deze stenen gebouwen veroorloven. Ze waren oorspronkelijk niet bedoeld om in te wonen, maar de bewoners van omliggende boerderijen konden zich hier terugtrekken in tijden van oorlog en overstromingen . 

In de provincie Groningen wordt zo’n toren nog steeds steenhuis genoemd, elders in Nederland en Vlaanderen spreekt men van huis of huus, veste, stein of steen. Zo’n steenhuis, later in samentrekking stins genoemd, viel erg op tussen de andere huizen van hout, leem, riet en plaggen. Stinsen werden meestal op een verhoging gebouwd en kregen een wal of gracht als extra versterking. De verdieping kon alleen bereikt worden met een weg te halen trap.

Deze Schierstins staat middenin het dorp Feanwâlden (Veenwouden) en is vermoedelijk rond 1300 is gebouwd. Idszengha gude ( het Idskemagoed ) is de oudst bekende benaming, maar in een document uit 1439 wordt gemeld dat de nieuwe naam Schiera Monnika huse wordt, aangezien het door ruil in handen is gekomen van het convent Claerkamp bij Rinsumageast. De monniken van dat klooster droegen grijze (schiere) pijen. Vanuit Claerkamp werd in de wijde omgeving turf gestoken en de Schierstins werd gebruikt als onderkomen van de hof- of veenmeester die toezicht hield op dit werk.

Restauraties

In de lange historie van de Schierstins is er regelmatig verbouwd en gerestaureerd. Ook om er in te kunnen wonen.In de tweede helft van de 16^e eeuw moest de Rooms-Katholieke Kerk wijken voor die van de protestanten. De Schierstins werd later eigendom van particulieren.

Aan het eind van de negentiende eeuw was de toren, overwoekerd met klimop, zo bouwvallig, dat sloop de enige mogelijkheid leek, maar dankzij het Friesch Genootschap bleef de Schierstins behouden. De PTT, gebruikte de stins als postkantoor en dienstwoning. Tijdens de Tweede Wereldoorlog diende de toren als uitkijkpost van de Duitse soldaten.

Na het herstel kreeg de Schierstins een publieke functie. Eerst als museum met raads- en trouwzaal en later als centrum voor kunst- en historische exposities, concerten, lezingen en symposia. Vrijwilligers houden zich bezig met de stinsenplanten, voorjaarsbloeiers die in de omringende natuur niet voorkomen.

Intussen ontwikkelt het bestuur van De Schierstins plannen voor een permanente tentoonstelling op de verdiepingen van de toren en aanbouw. Daarbij komt de nadruk te liggen op de historie van stinsen en andere bewoonbare verdedigingstorens in Nederland en op de geschiedenis van De Schierstins zelf en haar bewoners. De Schierstins (te Veenwouden) is het enige overgebleven exemplaar in noord-nederland en uitgeroepen tot  MONUMENT van de maand januari.

Meer info:  www.schierstins.nl