Alle bytsjes helpe, sei ’t wiif en hja treau it skip mei de stopnuddel.
Het bovenstaande is een typisch Fries gezegde.
Door het woordje SEI (zei) in het midden is het een SEI-SISWIZE, een ZEI-gezegde. En daarvan zijn er veel in de Friese taal. Ze horen bij de APOLOGISCHE SPREEKWOORDEN.
Deze oneliner bestaat zoals je ziet uit drie delen. In het eerste deel wordt een stelling geplaatst, in het tweede deel wordt het duidelijk WIE die bewering doet, en in het derde deel wordt de bewering verduidelijkt en/of (glim)lachwekkend gemaakt. In een andere rangschikking van de drie delen:
Alle bytsjes helpe
sei ’t wiif
en hja treau it skip mei de stopnuddel.
En nu lijkt de versvorm van deze typisch Friese sei-siswize verdacht veel op de oeroude Japanse versvorm van de HAIKU of de SENRYU. Ook deze zijn drie-delige korte verzen met stukjes van vijf, zeven en vijf lettergrepen, die in één adem kunnen worden gelezen als een oneliner, aforisme, slogan. Ook in de haiku en senryu behoort er tussen het eerste en het derde deel een onderlinge verbinding te zijn. In het middendeel komt enige verduidelijking.
Maar vooral gaat het bij deze versvorm om de verbeeldende kracht. De haijin (haiku-dichter) moet met behoud van duidelijkheid en zeggingskracht zoveel mogelijk overbodigheden schrappen. En de lezer vult het gedicht weer aan vanuit de eigen ervaring en verbeelding. Een voorbeeld:
Eenzame koolmees,
op een twijgje neergedaald
als nóg een sneeuwvlok.
Heb je dat voor ogen? Het sneeuwt…dikke vlokken….het is bijna windstil…..de sneeuw pakt zich tot een dikke deken en stapelt zich zelfs hoog op takken en twijgen…..een vederlicht meesje komt aangevlogen, onhoorbaar….daalt langzaam op een met sneeuw bedekte twijg…..een vogeltje als nóg een sneeuwvlokje. ( Voor het geval dat je verbeelding tekort schiet voeg ik hier een beeld-link naar een “lytsfers” bij: http://bit.ly/qpnR8O )
Een misschien nóg grotere beeldende kracht gaat uit van de Friese sei-siswizen. Zag je het al voor je? Een schippersvrouw die het schip voortduwt met een stopnaald in plaats van met een vaarboom? (zie http://nl.wikipedia.org/wiki/Bomen ). Laat je verbeelding ook maar eens gaan bij deze sei-siswizen:
Dat rint yn ’e papieren, sei de jonge en hy pisse yn ’e brievebus.
Dat wurdt in inkele reis, sei de pappegaai, doe de kat him yn ‘e bek hie.
Dit is in prom sûnder pit, sei de man en hy iet in slak op.
Ik bin gek mei bisten, sei beppe en kearde de hazze om yn ‘e briedpanne.
Wen dy der mar aan, poeke, sei de bakker en hy wiske mei de kat de ûn * út.
*) ûn = oven
….Waar ik maar mee wil zeggen, dat deze Friese haikoe minstens zo sterk kunnen zijn als de beste Japanse haiku en senryu. En dat haiku-schrijvers daarvan nog veel kunnen leren. Sa is ’t en net oars.
Voor degenen die niet weten wat een haiku is: hier rechts (-bij de links-) vind je daar info over. Ter illustratie van de verdeling van het aantal lettergrepen in een haiku of senryu:
En toevallig kent het complete heelal (tot zover bedacht en bekend) ook niet meer dan ZEVENTIEN deeltjes.